گروه نرم افزاری آسمان

پیشگفتار






مجموعه‌ی اسناد سازمان ملل درباره‌ی جنگ ایران و عراق شامل اسنادی است که با عنوان سند مجمع عمومی یا سند شورای امنیت سازمان ملل متحد از تاریخ 29 آوریل 1980(9 اردیبهشت 1359) تا 28 نوامبر 1990(7 آذر 1369) درباره‌ی جنگ ایران و عراق، زمینه‌سازی آن و وقایعی که پس از آتش بس رخ داده، منتشر شده است.
مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ که بعد از توقف جنگ تلاش برای جمع آوری اسناد نظامی، سیاسی و... جنگ را افزایش داده بود تا به تکمیل اسناد گرد آوری شده در دوران دفاع مقدس بپردازد، از اواسط دهه 1370 درصد جمع آوری اسناد سازمان ملل درباره این واقعه‌ی بزرگ برآمد. بخشی از این اسناد با همکاری اداره سازمان‌های بین المللی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، با جست و جو در آرشیو اسناد این اداره تهیه شد. بخش دیگری نیز با مراجعه به دفتر سازمان ملل در تهران تهیه گردید.
پس از گرد آوری این مجموعه، ترجمه آن شروع شد. در جریان مطالعه، ترجمه و ویرایش اسناد ترجمه شده، نواقص دیگری در این اسناد مشاهده گردید که با توجه اینکه در سال‌های اخیر دسترسی به اسناد سازمان ملل با مراجعه به سایت اینترنتی این سازمان میسر شده است. نواقص رفع گردید. در نهایت بیش از 1300 سند سازمان ملل درباره‌ی جنگ ایران و عراق جمع آوری شد که تلاش اصلی این کار و همچنین ترجمه‌ی آن با همت آقای محمد علی خرمی انجام گرفت.
این مجموعه اسناد برای انتشار در چند کتاب سازمان دهی شده به تدریج منتشر خواهد شد. هر کتاب شامل تصویر اصل اسناد به زبان انگلیسی و ترجمه چکیده اسناد

[ صفحه 10]

به زبان فارسی است. به رسم امانت، اسناد به طور کامل ترجمه شده و بدون دخل و تصرف در کتاب درج شده است، فقط از چاپ بعضی کلمات یا عبارات بی‌ادبانه و توهین آمیز نسبت به مقامات جمهوری اسلامی، در برخی نامه‌های دولت عراق، خودداری شده و به جای آن سه نقطه (...) آمده است. همچنین گاهی کلماتی برای توضیح یا تکمیل اضافه شده که در علامت[]درج گردیده است.
از همه‌ی کسانی که در مراحل مختلف گردآوری، ترجمه و آماده سازی کتاب با این مرکز همکاری کرده‌اند، به ویژه گردآورنده و مترجم اسناد، و همچنین آقای احمد نصرتی که در رفع نواقص، تنظیم و آماده سازی آن بسیار کوشید و نیز آقای سید سعادت حسینی که تعدادی از اسناد و مقدمه کتاب را ترجمه کرد و همچنین آقایان حسین رحمتی، حسین مجیدی، سجاد نخعی، هادی خاوشی، حمید رضا رئوفی و حمید رضا شهبازی که در آماده سازی کتاب با مدیریت بهره دهی همکاری کردند، سپاس گزاری می‌شود.
مرکز اسناد دفاع مقدس
(مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)
1387

[ صفحه 11]


مقدمه

تاریخ و اسناد دو موضوع همزاد و همنشین به شمار می‌روند. رویدادها، اعمال قدرت، تحولات سیاسی، انقلاب‌ها، جنگ‌ها و جابه‌جایی در قدرت سیاسی همراه با ساختارها، سازمان‌ها، اراده‌های معطوف به حفظ قدرت و تحول آن، سبب تصمیم گیری‌ها و رفتارهای آشکار و پنهان می‌شوند. اسناد زاییده راهبردها، برنامه‌ها، تصمیم‌ها و رفتارها هستند و یکی از اجزای مهم و تعیین کننده در آگاهی بخشی درباره‌ی چرایی، چیستی و چگونگی تصمیم‌ها و رفتارها و بالطبع تحولات و رویدادها می‌باشند. اهمیت اسناد و پی بردن از این طریق به حقایق امور تا آنجا است که رویکرد سند سازی و تحریف واقعیت‌ها، به عنوان یک نگرانی جدی، بر مطالعات تاریخی تأثیر گذار بوده است.
اسناد در سطوح مختلف پایه‌ای قوی برای مطالعات تاریخی بوده است: سطوح فروملی، ملی و بین المللی. در هر سه سطح مورد اشاره یعنی گروه‌های سیاسی و غیر رسمی، دولت‌ها و سازمان‌های بین المللی و شرکت‌های چند ملیتی، در رفتار سیاسی، اقتصادی و امنیتی و نظامی خود اسنادی را به جای می‌گذارند که برای فهم دقیق رویدادها و تحولات، مطالعه آنها ضروری است.
سازمان‌های بین المللی، به خصوص سازمان ملل و نهاد اصلی آن شورای امنیت در جریان رویدادهای سیاسی، همواره مرجعی مهم برای رسیدگی به بحران‌ها، جنگ‌ها، استقلال دولت‌ها، و تحولات بین‌المللی هستند و به تبع آن اسناد این سازمان‌ها منابعی اساسی برای مطالعات سیاسی است.
سازمان ملل متحد از سال 1945 جایگزین جامعه ملل گردید و با سازمان‌ها و بخش‌های مختلف، در ابعاد گوناگون به عنوان ناظر، هادی و داور بین المللی به ایفای نقش

[ صفحه 12]

پرداخت. در میان اجزا و ارکان سازمان ملل، سه رکن این سازمان شامل مجمع عمومی، دبیرکل و شورای امنیت، دامنه شمول و قدرت و نفوذ آن را تعیین می‌کند. در مجمع عمومی دولتها صرف‌نظر از بزرگ و کوچک بودن، قدرت کم یا زیاد و نیز میزان توانایی مالی و اقتصادی، به بیان مسائل مورد علاقه خود می‌پردازند. دبیر کل نیز به رغم تأثیر پذیری ساختاری از شورای امنیت، بیشتر در چارچوب مجمع قابل تعریف است. اما شورای امنیت، مجمعی در درون سازمان ملل است که تصمیم‌ها و رفتارهای آن، معطوف به منافع و اراده قدرت‌های بزرگ است. این نقش آن قدر تعیین کننده است که پنج عضو دائمی شورا شامل امریکا، انگلستان، فرانسه، چین و شوروی سابق (اکنون روسیه) تصمیم‌های اساسی و سمت گیری‌های رفتاری سازمان ملل را مشخص می‌سازند. در میان این پنج عضو نیز دولتی که دارای قدرت نظامی و تکنولوژی، توانایی مالی و اقتصادی، سرزمین و جمعیت، و نفوذ بین المللی بیشتری باشد، تأثیر گذاری بیشتری دارد.
«منشور ملل متحد» مبنای تصمیم‌ها و رفتارهای سازمان ملل و شورای امنیت تعیین شده است. در میان فصول منشور، که بن مایه نقش شورا را رقم زده است، برقراری نظم بین المللی و حفظ صلح و امنیت از اهمیت زاید الوصفی برخوردار است. وظیفه ذاتی شورا به عنوان داور بین المللی آن است که مانع از بی‌نظمی و تعرض واحدهای سیاسی به یکدیگر شود و در صورت وقوع جنگ، مطابق فصول 6 و 7 منشور باید به اعاده نظم و تنبیه متجاوز اقدام نماید. علاوه بر این، شورا کانون ارجاع شکایت‌ها و درخواست‌ها برای حفظ نظم و مقابله با بی‌نظمی است. واحدهای سیاسی هنگام تهدید، بحران، یا تعرض سایر واحدهای همسایه یا دولت‌های منطقه‌یی و یا فرا منطقه‌یی به آنها، به مکاتبات حقوقی و سیاسی و نیز ارسال گزارش از وضعیت موجود به شورا، مبادرت می‌ورزند و از این طریق خواهان رسیدگی شورا به خواسته‌های خود و حل و فصل مسائل می‌شوند.
جنگ ایران و عراق به عنوان منازعه‌یی محدود اما طولانی، پس از جنگ جهانی دوم موردی منحصر به فرد است که به مدت 8 سال، منطقه خلیج فارس و خاورمیانه را تحت تأثیر قرار داد. دو کشور درگیر، در طول دوران نزاع به مکاتبه با دبیر کل و گاهی نیز با رئیس شورای امنیت روی آوردند. نامه‌های دولت‌های عراق و ایران در سطوح رئیس جمهور، وزیر امور خارجه و نیز هیئت نمایندگی به شورا و دبیر کل ارسال شده و به عنوان اسناد سازمان ملل به ثبت می‌رسید. این صدها نامه و گزارش علاوه بر ثبت آنها به عنوان سند، مواضع دو کشور را در طول جنگ نشان می‌دهد و نیز حکایتگر روند

[ صفحه 13]

جنگ می‌باشد. در این مکاتبات طرفین سعی کرده‌اند شورا را متوجه اقدامات خلاف قانون و ناقض منشور از جانب طرف مقابل کرده و شورا را وادار به اقدام نمایند. در این میان، دولت عراق مکاتبات بیشتری داشته و حتی در بدیهی‌ترین امور، از جمله تجاوز به جمهوری اسلامی ایران، کوشیده است که طرف مقابل را مقصر و خود را مبرا نشان دهد.
علاوه بر مکاتبات دو طرف، نامه‌های دبیر کل به سران یا وزیران خارجه دو کشور و همچنین مواضع و تصمیم‌های مجمع عمومی و شورای امنیت که در قالب بیانیه یا قطعنامه صادر می‌شد، بخش مهم دیگری از مجموعه‌ی اسناد به ثبت رسیده‌ی سازمان ملل درباره این رخداد بزرگ است.
مکتوبات ارسالی عراق به سازمان ملل درباره شروع جنگ جالب توجه است. در سند شماره 10 مورخ 24 سپتامبر1980 (2 / 7 / 1359) از طرف نمایندگی عراق در سازمان ملل خطاب به دبیر کل، دلایل واهی زیر پا گذاشتن قرار داد 1975 الجزایر و شروع جنگ بیان شده است. در سند شماره 11 نیز سعدون حمادی وزیر امور خارجه عراق طی نامه به رئیس شورای امنیت صریحا اعلام کرده است که عراق توافق نامه 6 مارس 1975 (15 اسفند 1353) الجزایر را فسخ کرده و از طریق حمله نظامی در پی دست یابی به حقوق خود برآمده است. این اقدام، یعنی تجاوز فراگیر به ایران، دفاع از خود نامیده شده است. در حالی که در مورخ 11 فوریه 1979 (22بهمن 1357) عراق با اعزام عناصر و واحدهای نظامی به مرزهای جنوب و جنوب غربی استان خوزستان و نیز کردستان با هدف اجرای عملیات خرابکارانه و کمک به گروه‌های ضد انقلاب، عملا قرار داد 1975 را فسخ کرده بود. صدام حسین رئیس جمهور عراق نیز در نامه مورخ 26 سپتامبر1980 (4 مهر 1359)، یعنی روز پنجم حمله نظامی به ایران و در حالی که ارتش او را در پنج استان ایران تا عمق و پهنه زیاد پیشروی کرده بود، خطاب به دبیر کل نوشت:
«عراق شدیدا به دنبال صلح و امنیت بین المللی است که نبایستی مورد تهدید واقع شود... مایلم متذکر شوم آنچه تاکنون انجام داده‌ایم متأثر از حقوق قانونی خود و اعاده آن می‌باشد، و علی رغم اینکه به طور منطقی جهت دست یابی به حقوق خود عمل کرده‌ایم، دولت ایران ناجوانمردانه علیه منافع حیاتی ما در منطقه و نیز کل جهان در جهت تشدید وضعیت اقدام کرده است، به طوری که راهی برای ما باقی نگذاشته و مجبوریم برای حفظ منافع خویش از خود دفاع نماییم!»
جالب‌تر از نامه صدام حسین، نامه وزیر امور خارجه عراق به دبیر کل سازمان ملل در 15 آگوست 1981(24 مرداد 1360) است که در مورخ 4 سپتامبر1981 (13 شهریور 1360)

[ صفحه 14]

به عنوان سند شورای امنیت منتشر شد. در این نامه قوی‌ترین دلیل برای متجاوز بودن ایران اظهارات مسعود رجوی رهبر سازمان مجاهدین خلق (منافقین) اعلام شده است. این اظهارات که در روزنامه لوماتن فرانسه در مورخ 13 آگوست 1981 (22 / 5 / 1360) چاپ شده، چنین است: «به عنوان یک گروه اعلام می‌داریم که رهبران مذهبی مسئول جنگ علیه عراق می‌باشند. ما نوارهای کاست مستندی را از اقدامات تحریک آمیزی که آنها علیه عراقی‌ها دستور داده‌اند در اختیار داریم.» استناد وزیر خارجه عراق به اظهارات رهبر سازمانی است که فراگیرترین اقدامات تروریستی را علیه مردم کوچه و بازار، نخبگان، امامان جمعه و جماعت و مقامات سیاسی و اجتماعی جمهوری اسلامی در نیمه اول سال 1360 انجام داده و عده بسیاری را به شهادت رسانده است. رئیس جمهور، نخست وزیر، رئیس دیوان عالی کشور، دادستان، نمایندگان مجلس و... از آن جمله بوده‌اند. سازمان مجاهدین خلق علاوه بر همکاری اطلاعاتی و جاسوسی با دولت و ارتش عراق، از سال 1986 (1365) عملا در کنار ارتش عراق به عملیات نظامی علیه رزمندگان ایران مبادرت ورزید و خسارات زیادی به ملت ایران وارد کرد.
در زمینه بهانه جویی برای تجاوز به ایران، مقامات عراق در نامه خود به سازمان ملل حمله ایران به مناطق مسکونی عراق را دلیل باطل اعلام کردن قرار داد 1975 عنوان کرده‌اند. در حالی که نه قبل از جنگ و نه پس از شروع جنگ، به رغم حملات وسیع موشکی و هوایی عراق به شهرهای اهواز، دزفول، اندیمشک، خارک و... که برخی در عمق 200 کیلومتری مرز مشترک دو کشور قرار داشتند، ایران کوچک‌ترین اقدامی در مقابله به مثل برای حمله به مناطق مسکونی عراق ننمود؛ فقط از اسفند 1363 و پس از آن که رهبران عراق حمله به شهرها را تا تهران و سایر شهرهای کشور گسترش دادند و کوشیدند و از آن به عنوان ابزاری مؤثر در تسلیم کردن اراده ملت و دولت ایران بهره گیرند، به مقابله به مثل در سطح محدود روی آورد. بنابراین، رفتار و مواضع رهبران عراق - که بر پایه دروغ و فریب و ادعا استوار بود - بدیهی‌ترین موضوعات جنگ همچون تجاوز به ایران را شامل می‌شد. آنها ایران را شروع کننده جنگ اعلام می‌کردند و در نامه‌های خود به ارکان سازمان ملل، می‌کوشیدند این دروغ را واقعیت جلوه می‌دهند. اما سرانجام و البته بسیار دیر، خاور پرز دکوئیار دبیر کل وقت سازمان ملل، در پی مأموریتی که شورای امنیت درباره تعیین متجاوز به وی محول کرده بود، در 9 دسامبر1991 (18 آذر 1370) گزارشی درباره‌ی اجرای قطعنامه‌ی 598 تسلیم شورای امنیت کرد. در بند 6 این گزارش آمده است: «رویداد برجسته‌ای که تحت عنوان موارد نقض حقوق و مقررات بین الملل بدان اشاره

[ صفحه 15]

کردم، همانا حمله‌ی 22 سپتامبر 1980 (31 شهریور 1359) علیه ایران است که بر اساس منشور سازمان ملل متحد، اصول و قوانین شناخته شده‌ی بین المللی یا اصول اخلاقی بین المللی قابل توجیه نیست و موجب مسئولیت مخاصمه است.»
رویکرد دروغ و فریب، جنبه‌های دیگری از نامه نگاری‌های مقامات عراقی با سازمان ملل را شامل می‌شود. به عنوان مثال، برخی اسناد عراق به جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی پرداخته و به عنوان جزایر عربی، خواستار عقب نشینی ایران از آنها شده است. این جزایر هنگام تجاوز هم به عنوان اهداف عراق عنوان شد و به ریشه‌های تاریخی مالکیت ایران به جزایر کم‌ترین توجهی نشد. اما از سوی دیگر، عراق کویت را استان نوزدهم خود می‌دانست و حتی بر اساس این ادعا پس از پایان جنگ با ایران، به کویت تجاوز کرد و تمام ملیت‌ها و دولت‌های منطقه را بهت زده کرد. زیرا کویت از لحاظ مالی، پشتیبانی و جغرافیایی، عراق را در جنگ علیه ایران به طور گسترده یاری داده بود.
دروغ دیگر عراقی‌ها در اسناد سازمان ملل، که رسانه‌های غربی و به خصوص رسانه‌های صهیونیستی به آن دامن می‌زدند، موضوع خرید سلاح‌های اسرائیلی توسط ایران است. مقامات عراقی با این ادعای کذب در صدد مشروعیت بخشیدن به تجاوز خود و دادن شمول به اهداف خود مبنی بر حمایت از فلسطین و مقابله با اسرائیل بودند.اما همگان در عالم، و به خصوص دول عربی منطقه می‌دانستند که سخت‌ترین و صادق‌ترین دشمن اسرائیل، جمهوری اسلامی و رهبری آن بوده است. استنادات عراق در ادعاهایش درباره خرید سلاح‌های اسرائیلی، رسانه‌های امریکایی، اروپایی و اسرائیلی بودند عراق در حالی چنین ادعایی می‌کرد که تجاوز ارتش عراق به ایران، مرگ ده‌ها هزار نفر و بی‌خانه‌مان شدن بیش از دو میلیون نفر و صدها میلیارد خسارت به ایران انقلابی را سبب شده بود که همین افزایش امنیت اسرائیل و کاهش فشار احتمالی بر این رژیم را در پی داشت: نکته مهم آن که، تعداد ایرانیان مسلمان بی‌گناه که با بی‌رحمی‌های عراق در سال اول تجاوز ارتش عراق (شهریور 1359 تا شهریور 1360 - سپتامبر 1980 تا سپتامبر 1981) کشته شدند، از کل کشته شدگان فلسطینی در تجاوز صهیونیست‌ها از سال 1948 تا 1980 (1327 تا 1359 شمسی)، بیش‌تر بود.
سند سازی‌های دروغین رژیم عراق جنبه‌های دیگری نیز داشت و مقامات عراقی در صدد بودند تا مهم‌ترین نهاد حقوق بین المللی، و نیز در سطح رسانه‌ها، نخبگان، دولت مردان و افکار عمومی کشورهای منطقه، حقایق جنگ و رویدادهای آن را به نفع

[ صفحه 16]

خود و به ضرر ایران رقم بزنند. این جنبه‌ها عبارت بودند از:
- شکنجه و اعدام اسیران جنگی
- حملات اختیاری از مناطق اشغالی ایران
- بهانه قرار دادن حمله اسرائیل به جنوب لبنان و اشغال آن در سال1982 (1361 شمسی) برای عقب نشینی از خاک ایران، با ادعای هدف کمک به فلسطینیان در مقابل اسرائیل.
و...
و بالاخره اسناد عراقی سازمان ملل، اطلاعیه‌های ارتش عراق و اظهارات و مکتوبات مقامات عراقی، توأم، با فحاشی، اهانت و ناسزا به مقامات و مسئولان و نهادهای ایرانی بوده است. این بخش از اسناد، سطح سندهای سازمان ملل را از سطح ملی به یک منشأ فروملی و گروه یاغی تقلیل داده است.
بخش دیگر اسناد، بیانیه‌ها و قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل است که در روند جنگ و مقاطع تعیین کننده درگیری صادر شده و بر ماهیت، گسترش، سمت و سو و طولانی شدن آن اثر گذاشته است. اعضای دائم شورای امنیت علاوه بر رفتار در کسوت حقوقی شورای امنیت، در جایگاه ابرقدرتی نیز با تحریم‌ها، انسداد مجاری تهیه سلاح و حتی کالاهای اساسی، تأثیر گذاری بر بازار، قیمت و تولید و صدور نفت ایران، و نیز تجمیع متحدین خود در چگونگی رفتار با ایران و تسهیل در روابط با عراق، صدام حسین را در طول دوران جنگ یاری دادند.
رویکرد جانبدارانه شورای امنیت سبب شد که کلیه قطعنامه‌های صادره در طول جنگ، با هدف فشار بر ایران و حمایت از عراق انجام شود؛ و عدم پذیرش این قطعنامه‌ها توسط ایران، فشار بیش‌تر بر جمهوری اسلامی، و افزایش همگرایی عراق با شورای امنیت را در پی داشته باشد. از این رو در اسناد، انزوا و محکومیت ایران و برعکس، مقبولیت عراق بیش‌تر نمایان است. چرا که 8 سال شورا در مقابل ایران و بی‌توجه به منشور، به صدور قطعنامه مبادرت ورزید. به عنوان مثال، در حالی که سازمان ملل پس از آتش بس، در سال1991 (1370) عراق را متجاوز اعلام کرد، در مهر ماه 1359، پس از تجاوز عراق، شورای امنیت در قطعنامه479 (28 سپتامبر1980- 7 مهر 1359) خود حتی حاضر نشد از عراق بخواهد که به مرزها برگردد. اعلام متجاوز بودن رژیم صدام حسین که هیچ! شورا فقط از طرفین خواست که از به کار بردن بیش‌تر زور خودداری

[ صفحه 17]

ورزند. این موضع شورای امنیت به مدت 21 ماه ادامه داشت و شورا در این مدت هیچ تغییر موضعی نداد و هیچ قطعنامه‌ای صادر نکرد؛ اما آن گاه که ایران توانست طی 9 ماه با اجرای چهار عملیات ثامن الائمه در 5 / 7 / 1360 (27 سپتامبر 1981) طریق القدس در بیت المقدس در 23 / 9 / 1360 (14 دسامبر 1981) فتح المبین در 2 / 1 / 1361 (22مارس 1982) و بیت المقدس در10 / 2 / 1361 (30 آوریل 1982) بخش اعظم مناطق اشغالی را آزاد کند، شورا با مشاهده در خطر قرار گرفتن موقعیت نظامی و سیاسی عراق، قطعنامه 514 را در 12 جولای 1982 (21 تیر 1361) صادر کرد و همچون قطعنامه 479 بار دیگر از طرفین خواست که از به کار بردن زور خودداری کنند. مزید بر این، از طرفین خواست که در مرزهای بین المللی متوقف شوند؛ امری که باید در قطعنامه 479 مورد توجه قرار می‌گرفت. شورا در هدف گذاری هر دو قطعنامه منافع و مصالح عراق را مرجح دانست و به رغم اینکه طبق مفاد منشور و وظایف شورا در حفظ نظم و امنیت و برقراری صلح جهانی و منطقه‌ای موظف به تأمین حقوق ایران و تنبیه متجاوز بود، به آن اهتمام نورزید. جهت گیری شورا در این دو قطعنامه اصلی ترین عوامل طولانی شدن جنگ به شمار می‌رود. شورا با بی‌توجهی به تجاوز عراق در صدور قطعنامه 479، سبب طولانی شدن جنگ تا تیر ماه 1361 گردید و در این زمان نیز با صدور قطعنامه 514 و بی‌توجهی به حقوق ایران و عدم تضمین صلح و امنیت در مرزهای ایران و عراق، موجبات ادامه جنگ را به مدت 6 سال دیگر فراهم آورد.
شورای امنیت حتی در صدور قطعنامه 598(1987)، که به دلیل فشار نظامی ایران و احتمال سقوط آخرین خطوط دفاعی عراق صورت گرفت، حاضر نشد به وظیفه خود عمل نموده و با لحاظ کردن حقوق مادی و معنوی ایران به عنوان متغیر اصلی و مؤثر بر اختتام نزاع، به غائله خاتمه دهد. رویکرد شورا در قطعنامه 598 بیش‌تر سیاسی بود تا حقوقی، و نیز بستر سازی برای مداخله مستقیم امریکا در جنگ. اتفاقا پس از تصویب قطعنامه 598، ارتش امریکا وارد خلیج فارس شد و به درگیری نظامی مستقیم با رزمندگان ایران پرداخت. ورود امریکا به صحنه درگیری به نفع عراق، مغایر با مفاد و روح قطعنامه 598 بود.
بنابراین، اسناد سازمان ملل بعضا جنگ طلبی ایران و صلح طلبی عراق را به نمایش می‌گذارد، در حالی که ایران به دلیل بی‌توجهی شورای امنیت و ناتوانی در دسترسی به حقوق مادی و معنوی خود، حاضر نبود اراده ظالمانه شورا را بپذیرد و متقابلا عراق به دلیل ناتوانی در مقابل ایران و عدم دستیابی به اهداف تجاوز، همواره قطعنامه‌های شورا

[ صفحه 18]

را می‌پذیرفت. از این رو در مدت 8 سال، بیانیه‌ها، قطعنامه‌ها و مواضع اعضاء شورا، در جهت فشار بیش‌تر روی ایران وجانبداری از عراق، استمرار داشت. نتیجه‌ی این رویه شورا، صحه گذاشتن روی مواضع و رفتار عراق بود. این نکته، از کلیه اسناد قابل درک است.
سازمان کنفرانس اسلامی نیز از مشی شورای امنیت و جانبداری از عراق تبعیت می‌کرد و حاضر نبود به موضوع تجاوز، غرامت و تنبیه متجاوز ورود کند. از این رو استناد مکاتبات عراق به مصوبات سران این سازمان و نیز نشست وزیران خارجه آن، بر وزن دیپلماسی صلح طلبی عراق و استنکاف ایران از آن افزوده است.
علاوه بر این، شورا در قطعنامه‌های خود هیچ گاه حاضر نشد عراق را به دلیل گسترش جنگ به مناطق مسکونی، عرصه‌های اقتصادی و تجاری و همچنین راه اندازی و تشدید جنگ نفتکش‌ها و کاربرد سلاح‌های شیمیایی تقبیح نماید و در قطعنامه‌های مرتبط با چنین اقداماتی به کلی گویی و رویکرد اخلاقی، به توصیه و درخواست روی آورد و از برخورد آمرانه - که کار ویژه اصلی و وظیفه ذاتی آن است - خودداری ورزید. این مواضع و رویکرد، به منزله نادیده گرفتن ورود عراق به حوزه‌های ممنوعه در هنگام جنگ‌ها و بازگذاشتن دست او برای مقابله با ایران به نحوه دلخواه بود. نکته حائز اهمیت آن است که عراق پس از استفاده گسترده از سلاح شیمیایی در جنگ، با نامه نگاری درباره اسیران عراقی و سایر موضوعات، در صدد فرافکنی مسئله و انحراف از آن برمی‌آمد و رفتار شورا نیز این حربه را با تأثیر همراه می‌ساخت.
موضوع دیگری که از مطالعه اسناد مستفاد می‌شود، کم تحرکی دیپلماسی جمهوری اسلامی و پر کنش بودن دیپلماسی عراق است. به این عدم توازن، پوشش رسانه‌ای جهانی و نیز حمایت سیاسی و دیپلماسی ابر قدرت‌ها، قدرت‌های بزرگ و سازمان‌های بین المللی از عراق را نیز باید افزود. انبوه خبرهای درباره مواضع عراق و پوشش و تکرار آن توسط رسانه‌ها و اظهارات مقامات سیاسی امریکایی، اروپایی، اعراب و...، در مقابل رویکرد اختصاری ایران در اعلام مواضع و تکرار آن و نیز کم اعتنایی رسانه‌های بین المللی در انتشار مواضع ایران به این عدم توازن عمق و گسترده بیش‌تری می‌داد.
کتاب حاضر، اولین جلد از مجموعه جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل است که دوره سه ساله 1359 تا 1361(1980 تا 1982) را شامل می‌شود. جلدهای بعدی این مجموعه به تدریج آماده و منتشر می‌شود و در اختیار محققان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به مباحث دفاع مقدس قرار خواهد گرفت. با آن که کار جمع آوری، ترجمه، رفع نواقص، آماده سازی و سایر امور مربوط به انتشار این

[ صفحه 19]

مجموعه پس از پایان جنگ آغاز شد، اما بنا به عللی از تسریع در چاپ آن اجتناب گردید. از جمله علل مهم این مسئله، اکراه از انتشار اسناد عراق (با توجه به توصیفی که از این اسناد در همین مقدمه شد) در درون جامعه ایران و نیز تعداد کمتر مکاتبات ایران با سازمان ملل و شورای امنیت نسبت به عراق بود. اما گذر زمان و اعلام حقانیت جمهوری اسلامی ایران در گزارش دبیر کل سازمان ملل و نیز سقوط دولت عراق و پذیرش متجاوز بودن حکومت صدام حسین در سطح جهان و نیز اهمیت مکاتبات ایران و عراق در پژوهش‌های سیاسی و نظامی جنگ، مرکز را بر آن داشت که به چاپ این مجموعه در سطح محدود و بیش‌تر با هدف پاسخ گویی به نخبگان و محققان اقدام نماید. ان شاء الله با انتشار این مجموعه مرکز اسناد دفاع مقدس، منبع مهم دیگری را به تاریخ و ادبیات دفاع مقدس خواهد افزود.
حسین اردستانی
خرداد 1387

[ صفحه 34]